Ön Çapraz Bağ
Diz eklemi içinde yer alan ön çapraz bağ , uyluk kemiği ile kaval kemiği arasında bağlantılardan birisidir. Normal diz fonksiyonları açısından önemli bir yere sahiptir. Ön çapraz bağ , kaval kemiğinin kontrolsüz bir biçimde öne doğru yer değiştirmesine engel olur.
Ön çapraz bağ tamiri yapılan ve yapılmayan hastalar arasında geç dönemde kireçlenme gelişmesi ile ilgili görüşler değişkenlik gösterse de kronik ön çapraz bağ yaralanmalarında görülen menisküs yırtıkları tamire uygun olmayan kompleks yırtıklardır. Ön çapraz bağ ı olmayam dizlerde kıkırdak ve menisküs hasarlarının zamanla görülme riski fazladır.
Ön çapraz bağ yaralanması, spor travması sonucu oluşan ve sporcunun 1 aydan uzun süre sahalardan uzak kalmasına neden olan yaralanmalar arasında ilk sırada yer alır.
Ön Çapraz Bağ Yaralanması Nasıl olur?
Ön çapraz bağ yaralanması genellikle ayak yerde sabit iken vücudun zorlayıcı ve ani bir dönme hareketi yapmasıyla oluşur. Yani sporcunun kendisinin yaptığı hareket ön çapraz bağı koparır. Bunun dışında dize gelen direk darbeler, yüksekten düşmeler , trafik kazaları gibi nedenlerle ön çapraz bağ yaralanabilmekle birlikte daha nadirdir. Bu gibi durumlara sıklıkla diğer yapıların yaralanması da eşlik eder. Kadın sporcularda anatomik ve biyomekanik özelliklerden dolayı ön çapraz bağ yaralanmaları daha sıktır.
Ön Çapraz Bağ Yaralanması’nda Şikayetler Nelerdir?
Sabit ayak üzerinde vücudun ani dönme hareketi sırasında dizde bir kopma hissi olur ve bir kopma sesi duyulabilir. Sonrasında şiddetli ağrı meydana gelir. Sporcu genellikle yere düşer. Yırtılan, kopan bağ ve olası diğer yapıların yaralanmasına bağlı olarak diz içine kanama olur ve dizde ileri derecede şişlik gelişir. Şişlik ve ağrı nedeniyle diz hareketleri kısıtlanır.
Günler geçtikçe dizdeki ağrı ve şişlik geriler, hareket açıklığı artar, aksayarak yürüme düzelir. Bu dönemde hastaların esas şikayeti dizde olan güvensizlik hissi ve boşalmadır ve bu şikayetler genellikle ani dönüşlerde ve merdiven inerken yada ani yavaşlama sırasında hissedilir.
Ön çapraz bağ kopuk olan kişiler, futbol, voleybol, basketbol, kayak gibi ani dönüşlerin, hızlanıp yavaşlamaların yapıldığı sporları yapamazlar. Yüzme ve bisiklet gibi sporları yapabilirler. Ön çapraz bağı kopuk olan sporcu bu gibi sporları yapmakta ısrarcı davranırsa dizdeki diğer yapılara da zarar vermesi kaçınılmazdır.
Ön Çapraz Bağ Yaralanması Olduğunda İlk Ne Yapılmalıdır?
Ön çapraz bağ yaralanması düşünüldüğünde spor derhal bırakılmalı, üzerine basmadan sahadan uzaklaşılmalı, elastik bandaj ve buz kompresi yapılmalı ve bir an önce tanı konulması için ortopediste başvurmalıdır.
Ön Çapraz Bağ Yaralanmasında Tanı Nasıl Konur?
Ön çapraz bağ yaralanması nda hastanın anlatacağı yaralanma şekli ve mekanizmasının dikkatli şekilde dinlenmesi ve ayrıntılı bir şekilde yapılan iyi bir fizik muayene ile tanı çok büyük oranda konulur. Bazı durumlarda travmadan hemen sonra diz oldukça şiş ve ağrılı olduğundan hastalar yeterli bir fizik muayeneye izin vermeyebilir bu durumda travmadan 10-15 gün sonra hastanın yeniden değerlendirilmesi ve muayenenin tekrarı gerekir. Erken dönemde tanı konulması gereken durumlarda örneğin profesyonel futbolcularda MR çekilebilir.
Diz travmasının önemli boyutta olduğu tüm hastalarda öncelikle röntgen çekilerek kemik yapı değerlendirilmelidir. Ön çapraz bağ yırtığı röntgende görülmez. Manyetik rezonans görüntüleme (MR) ön çapraz bağ yırtıklarının tanısında önemli yer tutar.
Ön çapraz bağ yırtığının tanısı, yaralanma oluş şeklinin ayrıntılı olarak anlatılması ile başlar. Bunu dikkatli bir muayene izler. Sadece bu hikaye ve muayene ile ön çapraz bağ yırtığının tanısı %90’ın üzerinde bir oranda konabilir. Bazen ilk anda diz çok ağrılı olduğu için yeterli bir muayene yapılamayabilir. Bu durumda 10 gün içinde yapılacak ikinci bir muayene tanı koydurucudur. Üst düzey profesyonel sporcularda erken dönemde tanı konması gerekiyorsa MRG tanıya yardımcıdır. MR sayesinde eşlik eden diğer patolojilerin var olup olmadığı da tespit edilir. Bazı durumlarda bağ kopuk olduğu halde devamlılığı varmış gibi ya da bağ sağlamken yokmuş gibi de görülebilir bu nedenle fizik muayene ön çapraz bağ yırtıklarında çok değerlidir.
Ön Çapraz Bağ Yırtıklarında Tedavi ?
Sporcularda, gençlerde ve aktif kişilerde ön çapraz bağ yaralanmasının tedavisi cerrahidir. Eğer hasta ileri yaşta ise , aktif bir hayat sürmüyorsa , dizinde boşalma ve güvensizlik hissi gibi yakınmalar yoksa cerrahi yapılmayabilir. Bu kişilere uygun fizik tedavi protokolleri verilir, kas güçlendirme egzersizleri yaptırılır ve bazı özel dizlikler verilebilir ancak zorlayıcı bir hareket sırasında bunlara rağmen dizde ek yaralanmalar olması olağandır.
Geçmiş döneme kadar büyüme- gelişmesini tamamlamamış çocukların ön çapraz bağ yırtıklarında tamir için kemik gelişiminin tamamlanmasının beklenmesi önerilmekteydi. Fakat bu konuda son yaklaşım bu çocuklarda ileri derecede kıkırdak ve menisküs hasarlarının görülebilme riski nedeniyle daha erken yaşta cerrahi tedavinin uygulanması gerektiği yönündedir.
Ön Çapraz Bağ Yırtığı Tedavisinde Beklentiler Ne Olmalıdır?
Ön çapraz bağ yaralanması olan hastalarda diz ekleminde olan güvensizlik hissini , boşalmayı gidermek ve zorlu hareketler ve spor yaparken güvenli bir şekilde kullanabileceği bir diz ortaya çıkarmak temel amaçtır. Diğer bir hedef travma sırasında yaralanmamışsa menisküsleri ve kıkırdağı korumak ya da yaralanmışsa tamir ederek ileride oluşabilecek kireçlenme gibi problemleri önlemek, ayrıca profesyonel sporcuları yaralanma öncesi sportif aktivite düzeyine ulaştırabilmektir.
Ön Çapraz Bağ Tamiri Nasıldır?
Ön çapraz bağ, yapıştığı bölgeden bir kemik adacığı kopararak ayrılabilir ya da orta kısmından liflerin yırtılması şeklinde yaralanabilir. Çocuklarda daha sıklıkla yapışma yerinden bir kemik adacık koparak yaralanır erişkinde ise diğer şekil sıktır. Çocuklarda görülen kemik adacığının ayrılması şeklinde yaralanmada vidalar veya dikişler yardımı ile tamir uygulanabilir. Erişkinde görülen ön çapraz bağ yaralanmasında lif lif parçalanmış olan bağın onarımı mümkün değildir ve başka bir doku ile bağın onarılması lazımdır. Bu işlem için kullanılan farklı yöntemler vardır:
a-Kemik-tendon-kemik greftler: Dizin ön kısmından yapılan yaklaşık iki santimlik iki kesiyle alınır. Kaval kemiği ve uyluk kemiği içine alınan greftin ucundaki kemiklerin girebileceği tüneller açılır ve greft yerleştirildikten sonra titanyum, çelik yada emilebilir vida çivi veya staple ile sabitlenir.
o Avantajı: Tespit çok güçlüdür. Ön çapraz bağ orjinali kadar ya da daha kuvvetlidir.
o Dezavantajı: Diz önü ağrısı olabilir. Yere diz çökerek çalışanlarda sorun uzun sürelidir. Patellar tendon greftin alınmasına bağlı zayıflar.
b- Hamstring grefti: Dizin iç yan tarafından semitendinosus ve grasilis tendonları alınır. Özellikle büyüme plağı açık genç hastalarda daha çok tercih edilen bir yöntemdir.
o Avantajı: Diz önü ağrısı olmaz. Patellar tendon sağlam kalır.
o Dezavantajı: Kemik-tendon iyileşme hızı, kemik-kemik iyileşme hızına göre daha yavaştır ve daha uzun süre alır. Hamstring tendonlarında yaklaşık %10’luk bir kuvvet kaybı kalır ancak bu genelde hasta tarafından fark edilebilecek bir zayıflık oluşturmaz.
c-Allogreft: Kadavradan alınan patellar tendon, hemstring tendonu ya da aşil tendonu kullanılabilir.Tespit için benzer malzemeler kullanılır.
o Avantajı: Greft alınmadığı için alınmaya bağlı riskler ve komplikasyonlar olmaz. Ameliyat süresi daha kısadır.
o Dezavantajı: Çok düşükte olsa enfeksiyon bulaşma riski vardır. Allogreftler işlemden geçirildikten sonra boyları kısalır. Eğer ameliyat sırasında yeterince uzatılmazsa ameliyat sonrasında gevşeme problemi ile karşılaşılabilir.
Ön çapraz bağ ameliyatı nekadar sürer ?
Ameliyat süresi 40 dakika ile 1 saat arasındadır.
Ön Çapraz Bağ Ameliyatı Sonrası Rehabilitasyon Süreci Nasıldır?
Ön çapraz bağ ameliyatı sonrası genellikle ertesi gün hasta taburcu edilir. Koltuk değneklei ile yürümeye izin verilir. Eğer ilave bir sorun yoksa üzerine tam basılmasında sakınca yoktur. Diz hareketlerine hemen başlanır. Ameliyat sonrası 3. haftada diz hareket açıklığının tama yakın olması hedeflenir. Greftin kemik tünellere tutunması yaklaşık 6-8 haftadır ancak tam olgunlaşması 1 seneyi bulur. Ancak hastalar 1,5 ayda normal yürümeye başlar , 4-6 ayda spora dönüş mümkün olur.